رضا تنهایی مقدم، پژوهشگر اقتصاد جهانی/

 دو بحث مطرح است؛ یکی اینکه هژمونی اقتصــادی آمریکا در حال افول اســت یا کل تمدن غرب. بــه نظر اولی درست‌تر می‌آید؛ چراکه در دومی روند صعودی متوقف شده و در قوس نزول افتاده است، با این حال اینکه هژمونی اقتصادی آمریکا رو به افول اســت و این امر در سال‌های اخیر سرعت هم گرفته، دور از ذهن نیست.

 پــس از گذرانــدن یــک دوره جهان وطنی و امپریالیسم جهانی اکنون آمریکایی‌ها به دنبال بحث ملی‌گرایی اقتصادی هستند، به خصوص با آمدن آقای ترامــپ ملی‌گرایی اقتصادی در این کشور تشدید شده است و طبیعتاً وقتی به این سمت حرکت شود، چون آمریکا داعیه‌دار رهبری امپریالیســم جهانی است، میخواهد بازهم قدرت برتر اقتصادی دنیا باشد، ولی چنین اتفاقی قاعدتاً روی نخواهد داد.

 ازنظر اقتصادی شــاخص‌های اقتصاد آمریکا با آمدن ترامپ بهتر شده است و به هر حال اینکه شانس رأی آوردن وی در دوره بعد اندکی بیشتر شده باشد، به همین دلیل است. هرچند در عرصه سیاســت به ویژه در سیاست داخلی و خارجی موفقیتی نداشته، اما اقدامات اقتصادی وی توانسته موفقیت‌هایی برای آمریکا رقم بزند و این کشــور را از فروپاشــی اقتصاد داخلی برهانــد؛ بنابراین اگر با نگاه کوتاه مدت و شاخص‌های کوتاه مدت اقتصادی نگاه کنیم، اتفاقاً آمریکا از درون بــا نگاه‌های ملی‌گرایانه ترامپ در اقتصاد تقویت شــده اســت، اما اگر تمدنی‌تر و بلندمدت‌تــر بنگریم، صرفنظر از آمدن ترامپ به دلیل افزایش بی‌عدالتی در این کشور، بیشــتر از اینکه از درون اقتصاد آمریکا بخواهد دچار فروپاشــی شــود از بیرون دچار فروپاشــی خواهد شد؛ یعنی اقتصاد آمریکایی که رهبر و نماینده اقتصاد جهانی است، دچار فروپاشی خواهد شد نه اقتصاد آمریکا به مثابه اقتصاد یک کشور.

 بااین حال از منظر قدرت سلطه‌جویی، آمریکا به دنبال فروپاشی اقتصادهای دنیا نبوده بلکه به دنبال کنترل و تحت سلطه قرار دادن آنها بوده اســت. هرچند به نظر میرســد این امر در مورد ایران اندکی تفاوت داشــته و شاید به دنبال فروپاشی بوده است و آنهم ازاینجا نشأت می‌گیرد که کنترل ایران برای آمریکا ســخت است و به دنبال تشدید تنبیهات برای کنترل بوده و این افزایش تنبیهات را تا فروپاشی هم در نظر داشته است.

 ابزارهایی که در دست تمدن غرب بوده و اصولاً برای کنتــرل اقتصادی دنیا بــه کار میرفته، عمدتاً در دســت آمریکا بوده است. با این روند ملی‌گرایــی اقتصادی در دنیا، ایــن ابزارها در دســت قدرت بزرگ جهانی یعنــی آمریکا در حال تضعیف و رو به افول اســت.

دلار یکی از این ابزارها است که مهمترین وجه اقتصاد بزرگ آمریکا به شمار میرفت. طبیعتاً تأثیر دلار در اقتصاد دنیا بســیار مهم بوده اســت، اما اینکه از جانب ایران به منظور مقابله با تحریم‌ها بــا این ابزار قدرت اقتصادی مقابله‌ای صورت گرفته باشد، اثر چندانی نداشته و میتوان به جرئت عنوان کرد که استفاده از ابزار دلار برای تنبیه ایران در عرصه اقتصادی دنیا در تضعیف دلار بیشتر تأثیرگذار بوده، اما ایران در این میان خیلی نقشآفرین نبوده و بقیه کشورها بوده‌اند که از این روند عبرت گرفته و سعی در تضعیف جایگاه دلار در اقتصاد خود داشته‌اند.

 این در حالی اســت که شاید بیشترین ضربه و آسیب از دلار را کشــور ایران متحمل شده باشد، اما در این زمینه نه تنها پیشرو نبوده، بلکه دنباله‌روی کشــورهایی مانند ترکیه محسوب میشود. شاید دلیل اصلی این امر قدرت داشتن جریان غرب‌گرا در داخل کشور است؛ چون آنها استفاده از دلار و کار با دلار را در اقتصاد کشور باور داشــتند و با وجود مطرح‌شدن پیمان‌های پولــی دوجانبه و اثرات مثبتــش روی اقتصاد کشور از ســالها قبل، هنوز این جریان‌ها این امر را چندان قبول ندارند.

 شاید هدف اصلی هم تضعیف قدرت دلار نبوده و بیشتر مصونسازی اقتصاد داخلی مطــرح بوده، اما خیلی از طرف بانک مرکزی مورد توجه قرار نگرفته است، حتی این امر در قراردادهای مالی و اقتصادی با ترکیه به وضوح قابل درک است. ترکیه به دنبال حذف دلار و جایگزینی یک ارز داخلی بوده، اما ایران خیلی در این سمت حرکت نکرده و در عمل هم اشتیاقی نشان نداده است.

 با اینکه دنیا از تجربه و ضربهای که دلار به اقتصاد ایران وارد کرده، عبرت میگیرد ولی خود ایران تا پس از خروج یک جانبه آمریکا از برجام خیلی به این فکر نیفتاده است که این امر هم به عدم باور بانک مرکزی در این خصوص برمیگردد.

 با اینحال صرف‌نظــر از نقش ایران و متنبه شــدن از تحریم‌ها برای ضربه بــه اقتصاد کشــورمان در جنــگ اقتصــادی، باید به این مهم تأکید داشــت کــه دلار به عنوان قویترین ابزار اقتصــادی آمریکا برای اداره دنیا نقشش رو به افول است و این امر به ویژه در اصرار کشــورها برای برقراری پیمان‌های پولی مالی دوجانبه قابل درک است.

 بنابراین می‌طلبد که ما هم به سمت حذف دلار و جایگزینی ارزهای محلی برویم. با اینحال این یک سناریو است و سناریوی دیگری که در این میان مطرح اســت، آمدن ارزهایی چندملیتی است که توسط شرکتهای چندملیتی تولید می‌شوند.